Sosyal Fobi (Sosyal Anksiyete Bozukluğu) Nedir?
Sosyal anksiyete bozukluğu, yaygın olarak sosyal fobi olarak da bilinir, sosyal durumlarda veya performans gerektiren ortamlarda aşırı korku ve utanç duygularıyla karakterize edilen bir anksiyete bozukluğudur. Bu bozukluk, kişinin sosyal ilişkilerini, günlük aktivitelerini ve işlevselliğini önemli ölçüde etkileyebilir.
Sosyal Anksiyete Bozukluğunun Belirtileri
Sosyal anksiyete bozukluğu belirtileri, sosyal durumlarla ilgili yoğun korku ve kaygı ile kendini gösterir. Bu belirtiler şunları içerebilir:
Fiziksel Belirtiler
- Terleme
- Titreme
- Kalp Çarpıntısı
- Nefes Darlığı
- Mide Bulantısı
- Baş Dönmesi
- Kas Gerginliği
- Kızarma
Duygusal ve Bilişsel Belirtiler
- Aşırı Korku ve Kaygı: Sosyal durumlar veya performans gerektiren ortamlarda yoğun korku ve endişe.
- Utanç ve Yetersizlik Hissi: Sosyal durumlarda küçük düşme veya yetersiz olma korkusu.
- Öz-Yargılama ve Öz-Kritik: Kendi davranışlarını aşırı derecede eleştirme ve sürekli olarak olumsuz değerlendirme.
Davranışsal Belirtiler
- Kaçınma: Sosyal durumlardan kaçınma veya büyük sıkıntı ile karşılaşma.
- Güvence Arayışı: Sürekli olarak başkalarından onay veya güvence arayışı.
- Sosyal İzolasyon: Sosyal etkinliklere katılmama ve yalnız kalmayı tercih etme.
DSM-5 Kriterlerine Göre Sosyal Anksiyete Bozukluğu Tanısı
Sosyal anksiyete bozukluğu tanısı koymak için DSM-5’e (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition) göre belirli kriterlerin karşılanması gerekmektedir. DSM-5 kriterleri şunlardır:
- Belirgin Korku veya Anksiyete: Birey, bir veya daha fazla sosyal durum veya performans gerektiren ortamda olumsuz değerlendirileceği korkusu yaşar. Örneğin, sosyal etkileşimler, gözlem altında olma veya bir performans sergileme.
- Kaygı Uyandıran Durumların Kaçınılması: Korkulan sosyal durumlar neredeyse her zaman kaygı uyandırır ve kaçınılır ya da büyük sıkıntı ile karşılanır.
- Orantısız Korku: Sosyal durumlara karşı duyulan korku veya anksiyete, gerçek tehdit ile orantısızdır.
- Süre: Korku, anksiyete veya kaçınma, sürekli bir hal almış olmalı ve en az altı ay sürmelidir.
- İşlevsellikte Bozulma: Bu korkular, sosyal, mesleki veya diğer önemli işlevsellik alanlarında belirgin sıkıntıya veya bozulmaya neden olmalıdır.
- Başka Bir Durumla Açıklanamama: Bu bozukluk, bir madde (örneğin, kötüye kullanılan bir ilaç, tedavi edici bir ilaç) veya başka bir genel tıbbi durumun (örneğin, bir nörolojik durum) doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı olmamalıdır.
- Başka Bir Zihinsel Bozuklukla Daha İyi Açıklanamama: Bu bozukluk, panik bozukluğu, vücut dismorfik bozukluğu veya otizm spektrum bozukluğu gibi başka bir zihinsel bozuklukla daha iyi açıklanamaz.
- Ayrı Bir Tıbbi Durum Varlığında: Eğer başka bir tıbbi durum (örneğin, Parkinson hastalığı, obezite, bedensel yaralanmalar) varsa, korku veya anksiyete bu durumla açıkça ilişkili olmalıdır.
Sosyal Anksiyete Bozukluğunun Nedenleri
Sosyal anksiyete bozukluğunun kesin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik, biyolojik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklandığı düşünülmektedir. Aşağıda bazı potansiyel risk faktörleri bulunmaktadır:
- Genetik Yatkınlık: Ailede sosyal anksiyete bozukluğu öyküsü olan bireylerde bu bozukluğun gelişme riski daha yüksektir.
- Beyin Kimyasalları: Beyindeki serotonin, norepinefrin ve dopamin gibi nörotransmitterlerin dengesizliği.
- Beyin Yapısı ve Fonksiyonu: Beyin yapısındaki ve işlevindeki farklılıklar.
- Çevresel Faktörler: Erken çocukluk döneminde yaşanan travmalar, zorbalık, sosyal reddedilme veya sosyal ortamlarda olumsuz deneyimler.
Tedavi Yöntemleri
Sosyal anksiyete bozukluğu tedavisi genellikle ilaç tedavisi ve psikoterapinin kombinasyonunu içerir. Tedavinin amacı, sosyal anksiyete belirtilerini azaltmak, bireyin işlevselliğini artırmak ve yaşam kalitesini iyileştirmektir.
İlaç Tedavisi
- Antidepresanlar: SSRI’lar (selektif serotonin geri alım inhibitörleri) ve SNRI’lar (serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörleri), sosyal anksiyete belirtilerini azaltmada etkili olabilir.
- Anksiyolitikler: Benzodiazepinler ve buspiron gibi ilaçlar, kısa süreli anksiyete kontrolü sağlar.
- Beta Blokerler: Performans anksiyetesinin fiziksel belirtilerini azaltmada yardımcı olabilir.
Psikoterapi
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Sosyal anksiyete bozukluğunun tedavisinde en etkili terapilerden biridir. BDT, olumsuz düşünce kalıplarını tanıma ve değiştirme, başa çıkma stratejileri geliştirme üzerine odaklanır.
- Maruz Bırakma Terapisi: Bireyleri korkulan sosyal durumlardan kaçınmamaya teşvik eder ve bu durumlarla başa çıkma becerilerini geliştirir.
- Sosyal Beceriler Eğitimi: Sosyal becerilerin geliştirilmesine yardımcı olur ve bireylerin sosyal ortamlarda daha rahat hissetmelerini sağlar.
- Grup Terapisi: Sosyal anksiyete bozukluğu olan bireyler için destek ve paylaşım sağlayan grup terapileri, sosyal destek sağlar ve yalnızlık hissini azaltır.
Sosyal Anksiyete Bozukluğu ile Yaşamak
Sosyal anksiyete bozukluğu, doğru tedavi ve destekle yönetilebilir. Bireylerin düzenli doktor kontrollerine gitmeleri, ilaçlarını düzenli olarak kullanmaları ve terapilere katılmaları önemlidir. Ayrıca, sosyal destek grupları ve rehabilitasyon programları da hastaların yaşam kalitesini artırabilir. İş, eğitim ve sosyal yaşamda başarılı olabilmek için bireylerin desteklenmesi ve gerekli yardımların sağlanması gerekir.
Yaşam Tarzı ve Destek Stratejileri
- Sağlıklı Yaşam Tarzı: Düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme ve yeterli uyku, genel sağlık ve iyilik halini artırabilir.
- Sosyal Destek: Aile, arkadaşlar ve destek grupları, duygusal ve pratik destek sağlayabilir.
- Stres Yönetimi: Stresi azaltma ve yönetme stratejileri, meditasyon ve gevşeme teknikleri.
- Eğitim ve Farkındalık: Sosyal anksiyete bozukluğu hakkında bilgi sahibi olmak, belirtileri tanıma ve uygun tedavi arayışında bulunma konusunda yardımcı olabilir.
